Hidrosefali, beyin-omurilik sıvısının (BOS) beyindeki karıncık (ventrikül) denilen boşluklarda aşırı derecede birikip kafa içi basıncını arttırması durumudur.
Beyin-omurilik sıvısı beyinde karıncık denilen odacıklarda koroid pleksus denilen yumaksı yapılarda üretilir. Bu odacıklardan geçip beyin ve omurilik etrafında dolanarak beyin yüzeyindeki araknoid villus denilen dokulardan toplardamara emilir.
BOS dolanımının 3 temel etkisi vardır:
- Kafatası ve omurga içerisinde beyin ve omurilik için şok emici etkisi ile darbelerin zararlı etkisini azaltmak
- Beyin beslenmesi ve atıkların taşınmasına yardımcı olmak
- Beyin ve omurilik arasında dolanarak basınç değişikliklerini düzenlemek
Hidrosefali belirtileri nelerdir?
Hidrosefali belirtileri yaş gruplarına göre farklılıklar gösterir.
0-2 yaş arası bebeklerde:
- Henüz kafatası tam olgunlaşmadığı için baş çevresinde büyüme,
- Bıngıldakta gerginlik ve genişleme,
- Kafa derisinde incelme, damarlarda belirginleşme,
- İnce tiz bir sesle ağlama,
- Gözlerin aşağı doğru yönlenmesi ile batan güneş manzarası görünümü,
- İştahsızlık, halsizlik, kusma, huzursuzluk hali
2-6 yaş arası çocuklarda:
- Başında anormal genişleme
- Baş ağrısı, bulantı kusma,
- Huzursuzluk, uykusuzluk, iştahsızlık
- Denge bozuklukları, yürüme veya konuşmada gecikme
- Çift veya bulanık görme
- İdrarını tutamama, epilepsi nöbetleri
6 yaş üstü okul çocuklarında:
- Baş ağrısı
- İştahsızlık, kusma ve kilo kaybı
- Dalgınlık, unutkanlık, okul başarısında düşüş, öğrenmede zorluk
- Görme bozuklukları, dengesizlik
Yetişkinlerde:
- Baş ağrısı,
- Dikkat ve konsantrasyon bozukluğu, hafızada zayıflık
- Mesane kontrolünde problemler, idrar kaçırma
- Denge bozuklukları
- İş yaşamını etkileyebilecek görme ve muhakeme bozuklukları
Yaşlılarda:
- Unutkanlık ve hafıza kaybı
- Koordinasyon ve denge bozuklukları ve buna bağlı yürüme zorluğu
- Mesane kontrolünde problemler, idrar kaçırma
Hidrosefali Tanısı
- Ayrıntılı tıbbi öykü ve fizik muayene ile değerlendirme
- Ultrason (USG) (Bıngıldağı açık olan bebeklerde)
- Bilgisayarlı tomografi (BT) ve Manyetik Rezonans (MR) incelemelerle
Bu yöntemlerle beyindeki karıncıkların genişlemesi ve basınç artışı bulgularının gösterilmesiyle hidrosefali tanısı konur.
Hidrosefali Tedavisi
Hidrosefalide problemin çözümü için gerek tıkanma oluşturan nedenin kaldırılmasına yönelik cerrahi işlem veya aşırı biriken sıvının dolanıma yeniden katılmasına yönelik cerrahi işlem yapılabilir.
Hidrosefali tedavisinde en sık kullanılan yöntem şant denilen silikon tüp drenaj sistemi ile beyin içinde biriken fazla sıvının başka bir yere yönlendirilmesidir.
Şant sistemleri
Şant sistemlerinde beyindeki karıncık içine yerleştirilen bir katater tüp, tek yöne doğru sıvı akışına izin veren valf-pompa sistemi ve cilt altından geçirilip karın içi boşluğa veya kalbe giden toplardamara yerleştirilen uzun katater tüp bulunmaktadır.
Basınç kontrollü, akım kontrollü, programlanabilir vs. gibi çeşitli şant sistemleri vardır. Hangi şant sisteminin seçileceği hastanın problemlerine ve hekimin tercihine göre saptanır.
Endoskopik üçüncü ventrikülostomi
BOS emiliminin normal olduğu ancak BOS dolanımının darlık veya tıkanıklık nedeniyle gelişen tıkanma tipi hidrosefalilerde uygulanabilir bir yöntemdir. Bu yöntemde endoskopla 3. Karıncık tabanında açılan bir pencere ile tıkanıklığın bypass edilip BOS un emileceği yere kestirmeden ulaşması sağlanır
Şanta Bağlı Oluşabilecek Problemler
Şant sistemi sorunu çözse de tam kusursuz bir yöntem değildir. Zaman içinde sorunlar yaşanabilir.
Şantın Çalışmaması: BOS içindeki kimyasal maddeler ve doku artıkları, pıhtılar, enfeksiyon şantı tıkayabilir.
Şant Kopması-Ayrılması: Mikrotravmalarla vs. katater bağlantı yerlerinde kopmalar veya yer değiştirmeler olabilir.
Aşırı Boşaltım: Ayakta iken basınç artışı nedeniyle aşırı boşaltıma bağlı baş ağrıları gelişebilir. Bunu önlemek için antisifon cihazı takviyeli şantlar geliştirilmiştir. Fazla BOS boşalmasına bağlı beyin boşlukları büzülüp küçülür beyin zarı ile beyin arası boşluk genişler ve buradaki köprü toplar damarlar gerilip kanayabilir.
Şant Enfeksiyonu: Şant sistemi sonuçta vücuda yabancı bir materyal olduğu için burada mikropların yerleşmesi daha kolaydır. Enfeksiyona bağlı menenjit benzeri bulgular, ateş, baş ağrısı, iştahsızlık ya da kusma karın ağrıları, huzursuzluk, nöbet gibi bulgular ve yakınmalar görülebilir. Ciltte görülen enfeksiyon şant yolu boyunca kızarıklık, akıntı şeklinde görülebilir.